B7 Nieuwe vormen van landbouw herstellen de verbinding tussen boer en burger

In deze workshop gaven Alex Schreiner van Tuinderij de Voedselketen en bestuurslid van het CSA Netwerk; Harry Wesseling, bestuurslid van Herenboeren en deelnemer bij Herenboeren Bergen en Huub van der Maat, fruitteler en bestuurslid van het Platform Multifunctionele Landbouw een korte introductie over op hun eigen bedrijven de relatie tussen boer en burger wordt hersteld, maar ook of en hoe deze vorm van landbouw bijdraagt aan inkomenszekerheid voor de boer. Maria van Boxtel, landbouwadviseur bij Land & Co en betrokken bij het netwerk van korte ketenbedrijven Van Eigen Erf begeleidde de workshop.

Kernpunten
De verbinding tussen boer en burger en het verdienmodel in de korte keten bieden goede kansen voor de verduurzaming van de landbouw. Hier lichten we drie goede voorbeelden uit:

Voorbeeld 1. Herenboeren. Harry Wesseling is als landelijk bestuurslid betrokken bij Herenboeren, een coöperatieve stichting die nu na 10 jaar 15 boerderijen in Nederland beheert waar de lokale burgercooperatie sterk betrokken is bij de eigen, lokale Herenboerderij – met een groeiambitie naar 350 boerderijen in 2030. “Op dit moment halen mijn mede-leden in Bergen hun producten op op de boerderij.” Een Herenboerderij van circa 20 hectare met zowel groenteteelt als dierhouderij kan tot 500 monden voeden (200 gezinnen), daar is het bestaansmodel (wij spreken liever van bestaansmodel dan van verdienmodel) ook op gebaseerd. Bij Herenboeren is de boer in dienst van de coöperatie en leggen leden zowel investeringsgeld in (2000 euro) als dat ze contributie betalen in ruil voor de plicht wekelijks hun deel van de oogst op te halen. Dat geeft veel betrokkenheid, ook omdat het opstarten van een Herenboerderij, het vinden van land en een geschikte boer die zowel plantenteelt als veehouderij beheerst, nog best een uitdaging is. “Het vinden van burgerleden is nooit een probleem, mensen willen heel graag,” weet Harry inmiddels. Het meest trots is Harry op de band die burgers voelen met hun Herenboerderij, die ze ook daadwerkelijk beleven en waar ze iets voor doen. “Bijvoorbeeld dat je op woensdagmiddag iedereen met zijn kinderen op het bedrijf ziet komen, al die kleine kruiwagentjes, dat vind ik echt ontroerend.” En daarnaast: “de samenwerking tussen onze boeren. Alle 35 zitten ze in een whats-app groep die ’s avonds flink losgaat en zitten ze maandelijks een dag met uitwisseling onderling, we besteden echt aandacht aan de kennisdeling.” Een van de uitdagingen is nog de aansturing: de landelijke coöperatieve stichting heeft de boeren in dienst en is de werkgever, de lokale coöperatie is betrokken bij de dagelijkse gang van zaken. Het verdienmodel voor de boer is goed, de boeren worden uitbetaald volgens de CAO open teelten. “Al blijft dat natuurlijk nog steeds in gesprek.” Harry ziet met zijn mede-bestuursleden en de boeren en burgers uitstekende kansen voor verdere groei. “Voor opschaling hebben we wel investeringsruimte nodig. Dat kan ook, de plannen met grondfonds Aardpeer/BD grondbeheer en de Triodos Bank liggen klaar.” www.herenboeren.nl

Voorbeeld 2. CSA tuinderij. Alex Schreiner is in Oirschot de tuinder van Tuinderij de Voedselketen, een Community Supported Agriculture tuinderij waar de 40 leden per kwartaal vooruit betalen voor hun groenten. Die worden door Alex op afhaalpunten bezorgd. “Het verdienmodel is goed door het vooruitbetalen, ook als een oogst mislukt loop ik als teler geen risico.” Wel is het aantal van 40 leden nog wat te laag, een minimum van 60 betalende leden zou eigenlijk beter zijn. “We zijn dit initiatief ook halsoverkop gestart, ik zat nog op de Warmonderhof toen ik begon.” Alex heeft bewust gekozen voor abonnementen met afhaalpunten en niet voor zelfoogst, wat veel van haar collega-CSA bedrijven wel doen. “Dan ben ik de hele dag praatjes aan het maken met de burger-leden, zo kom ik ook nog aan werken toe.” Hoe houdt ze dan wel de betrokkenheid in stand? Alex organiseert meewerkdagen en een open dag voor haar leden. “Ook krijg je een goede verbinden met burgers tijdens pick up moment.” Veel andere bedrijven die lid zijn van het CSA netwerk – een vereniging van zo’n 300 Nederlandse bedrijven die een vergelijkbaar systeem als Alex hanteren waarbij de burgers vooruit betalen en delen in het risico van de teelten - betrekken de burgers ook bij hun keuzes op het bedrijf. Bijvoorbeeld door tijdens een jaarvergadering de begroting en teeltplankeuzes te bespreken. “Doordat je het gesprek aangaat, verbetert ook het verdienmodel van de boer. Burgers zien dan soms hoe weinig een boer of tuinder verdient en vergelijken dat met hun eigen salaris. Dan beslissen ze op de ALV dat de bijdrage voor het groente-abonnement omhoog moet.” Alex is op Tuinderij de Voedselketen nog niet toegekomen aan zo’n gesprek met haar leden. “Dat wil ik wel graag.” www.devoedselketen.nl en www.csanetwerk.nl

Voorbeeld 3. Multifunctionele landbouw. Huub van der Maat heeft zijn fruitteeltbedrijf met vleesvee, boerderijwinkel en activiteiten zoals plukdagen inmiddels overgedaan aan zijn dochter Djuke. Hij is nu vooral bestuurder, bijvoorbeeld bij de LTO vakgroep Multifunctionele Landbouw. Hij heeft goede ervaringen met verkoop via de korte keten en het betrekken van burgers bij het bedrijf. “We krijgen daardoor een betere prijs en kunnen ook een diverser aanbod telen, bijvoorbeeld niet alleen peren maar ook kiwi’s.” Een succes op het bedrijf zijn de zelfplukdagen. Op vragen van de deelnemers aan de workshop: Huub laat burgers geen entree betalen voor de activiteiten, maar verrekent het in een hogere prijs voor de producten. “Die beleving en het gevoel van een uitje is natuurlijk onderdeel van wat je verkoopt. Maar wij vinden het teveel gedoe om ook nog kaartjes te verkopen. Voor een appelplukdag moeten we al in twee gemeenten een evenementenvergunning aanvragen, parkeerwachten en BHV’ers regelen, genoeg mensen bij de kassa. Je moet het ook een beetje werkbaar houden.” Is die multifunctionele landbouw werkelijk een perspectief voor boeren en tuinders? Huub is ervan overtuigd van wel, en hij ziet dat het ook in de gesprekken over het landbouwakkoord in Den Haag en onder de boeren en tuinders aangesloten bij LTO steeds serieuzer wordt genomen. “De korte keten is een van de vijf transitiepaden die het ministerie benoemt. Boeren en tuinders zien het ook. Alhoewel er nog genoeg uitdagingen zijn, onze kiwi’s worden nog niet altijd door onze buren gekocht. Die gaan dan gewoon naar de supermarkt.” Ook kent de multifunctionele landbouw nog flink wat uitdagingen op het gebied van regelgeving. “Kijk vanavond naar onze voorzitter Arjan Monteny, zorgboer uit Brielle, in het NOS journaal. “Agrarische kinderopvang en korte keten kunnen een oplossing zijn voor het verdienmodel van de boer en het gebrek aan kinderopvangplaatsen. Maar dat is soms heel moeilijk te realieren in overleg met de gemeente.” www.nieuwslagmaat.nl/ en
https://www.lto.nl/sector/multifunctioneel/multifunctionele-landbouw/

Vervolgstappen
Alle drie de sprekers hebben betere verdienmodellen voor de boer en tuinder, ook op de lange termijn. Tegelijkertijd zoeken ze nog naar opschaling en continuïteit. Maria van Boxtel concludeert: “daar werken ze hard aan, dat het ook een goed verdienmodel, of in termen van Herenboeren een bestaansmodel blijft.”
Verdere samenwerking kan de korte keten verder helpen en het contact tussen boer en burger versterken.

Opschaling en continuïteit in de korte keten en in verbinding met de consument vereist kennisdelen tussen ondernemers, vereist goede, fijnmazige logistiek en vereist slimme ICT oplossingen. Voor vervolgstappen is belangrijk dat de duurzaamheid ook in de korte keten geborgd blijft, met keurmerken of direct contact tussen boer en burger.
Voor kennisdelen, logistiek en slimme ICT worden, naast regionale plannen, ook landelijk plannen ontwikkeld aan de korte keten tafel binnen het landbouwakkoord.

Berokkenen
Alex Schreiner, CSA Netwerk Nederland LinkedIn
Harry Wesseling, Herenboeren Nederland LinkedIn
Huub van der Maat, Platform Multifunctionele Landbouw
Maria van Boxtel, Land & Co en netwerk Van Eigen Erf LinkedIn